به گزارش مشرق، فضای مجازی عبارت است از فضایی که در آن کلیۀ محتواها و روابط (اطلاعات و ارتباطات) برای ارائۀ خدمات به انسان (کاربر) در قالب و ساختارهای متناسب با آن (مثل شبکه‌های اجتماعی و یا سایت) ارائه و یا برقرار می‌شود؛ بنابراین، کلیۀ خدمات، ابزارهای سخت و نرم، محتواها، ارتباطات، قالب‌ها و... دنیای اطلاعات و ارتباطات، شامل فضای مجازی می‌شود.

از خصوصیات اصلی فضای مجازی، جهانی بودن، گسترش و سهولت دسترسی به آن در هر نقطه از جهان است. دستیابی آسان به اطلاعات، جاذبه و تنوع خدمات و محصولات و ده‏ها ویژگی دیگر، عامل جذب مخاطبان شده است.

از سوی دیگر، وجود صفحات ترویج فساد و فحشا، فیلم‌ها و عکس‌های مستهجن و همچنین مطالب و فیلم‌های ضد دینی، به‌ویژه ضد تشیع، از دیگر محتواهایی است که در این فضا برای کاربران آماده شده است. بازی‌هایی که با وجود نامناسب بودن و شبکه‏ها و سایت‌هایی که با یک جستجوی ساده و یا با یک فیلترشکن، رایگان و به‌راحتی قابل‌ دسترسی می‏باشند، نمونه دیگری از خصوصیات فضای مجازی کنونی است.

افزون بر این، فضای مجازی فعلی بهترین راه جاسوسی از حریم‌های شخصی، اطلاعات مهم کشوری و... است؛ چراکه اطلاعات تبادل شده به‌وسیله رایانه، تلفن همراه و... با اینترنت بین‏المللی از رصدگاه‏های دشمنان عبور می‏کند و هیچ‌چیز از دید آنان مخفی نمی‏ماند.

آنچه نباید از نظر دور داشت، تلاش شبانه‏روزی گردانندگان فضاهای مجازی فعلی است؛ اما چرایی اصلی این تلاش شبانه‌روزی حتی با ارائه محصولات رایگان، چیست؟

پاسخ آن است که آنان با گسترش اینترنت و شبکه‏‌های اجتماعی، امکاناتی را فراهم ساخته‏اند تا کاربران این شبکه‏ها به‌آسانی به نیازهای کاذب خود دسترسی داشته باشند تا نخست به تمام اطلاعات فردی، اجتماعی، سیاسی و... کشورها، به‌خصوص ایران دسترسی داشته و بر پایه آن برنامه‏ریزی کنند.

دوم آنکه، با گسترش این فنّاوری، نیازمندی ملت‌ها، به‌خصوص ملل مسلمان را به اینترنت افزایش دهند تا در کوتاه‏ترین زمان، ضمن ایجاد وابستگی به اینترنت آمریکایی، به‌تمامی خواسته‏های خود برسند، چنانکه امروزه تمامی فعالیت‌های کلیدی و مهم کشور به اینترنت جهانی وابسته است و قطع چند دقیقه آن، کشور را با بحران مواجه می‏سازد.

سوم آنکه، با کم‏ترین هزینه، سنگرهای معنوی را سست کرده، بر فرهنگ جامعه مسلط شوند، جوانان و نوجوانان را از مسیر حق دور کنند و به اهداف خویش دست یابند. به همین دلیل رهبر معظم انقلاب می‏فرماید: «تسلّط فرهنگی از تسلّط اقتصادی و سیاسی خطرناک‏تر است».[1]

گرچه سخن پیرامون فضای مجازی و آسیب‌ها و شبهات پیرامون آن فراوان است؛ اما در این جایگاه تنها به ساختار و خروجی دو مورد از مهم‌ترین سرویس‌های مرتبط با فضای مجازی اشاره می‌شود:

الف. بازیی های رایانه‏ای

یکی از نیازهای اساسی انسان، تفریح و سرگرمی است و دین اسلام نیز تفریح و سرگرمی سالم را به‌عنوان بخشی از برنامه زندگی هر مسلمان مورد تأکید قرار داده است اما نکته مهم آن است که هر سرگرمی‌ای نمی‏تواند سالم و آرامش‏بخش باشد.

بسیاری از بازی‌های رایانه‏ای که جوانان و نوجوانان با آن سر و کار دارند، توسط شیطان‏صفتان یهودی طراحی شده است و تنها هدف آنها این است که در خلال این بازی‌ها، اندیشه و دل فرزندان این مرزوبوم را با آموزش‌های پنهان، به سمت خواسته‏های خود تغییر دهند و با آخرین فناوری‌ها، اهداف خویش (انحراف نسل نو) را پیاده کنند. شاهد این گفتار، طراحی بازی‌هایی است که کاربر بدون قتل و غارت،[2] کشتن خدا[3] و فرشتگان،[4] سرقت،[5] شکنجه، آدم‌ربایی و شراب‌خواری،[6] برقراری ارتباط با جنس مخالف،[7] هم‌جنس‌گرایی،[8] و... امکان راه‏یابی به مرحلة بالاتر را نمی‏یابد.

در بسیاری از این بازی‌ها، زنان بدون کم‏ترین پوشش ظاهر می‏شوند تا به‌صورت غیر مستقیم بی‌بندوباری را برای کاربران عادی‏سازی کنند. در بیشتر بازی‌های جنگی نیز کاربرها با بازی زیر پرچم سه کشور: روسیه، چین یا آمریکا، به جنگ کشورهای مسلمان می‏روند[9] و حتی در برخی بازی‌های جنگی، شرط امتیاز و حضور در مراحل بالاتر، کشتن کسانی است که از شعارهای اسلامی استفاده می‏کنند.[10]

برخی دیگر از بازی‌ها با هدف تغییر در سبک زندگی اسلامی طراحی می‏شوند. به‌عنوان نمونه: بازی سیمز 1 و 2 و 3 و 4، بیش از 54 قسمت افزودنی دارد که در هر قسمت نوعی سبک زندگی غربی به کاربر آموزش داده شده است؛ در یک قسمت، پرورش سگ و گربه در محیط خانه آموزش داده شده است، در قسمت دیگر روش برگزاری جشن عروسی آموزش داده می‏شود و در قسمت بعدی روش خوانندگی و... که به‌راحتی فرهنگ غربی را به کودک و نوجوان آموزش می‏دهد.

«پو» نام یکی دیگر از این بازی‌هاست که کاربران بسیاری را به خود مشغول ساخته است. این بازی به‌گونه‌ای طراحی شده است که همواره نیازمند سرکشی است. «پو» همانند یک بچه می‏خوابد، بیدار می‌شود و نیاز به نگهداری دارد، گاه مریض و گاه گرسنه می‏شود و... .

طراحی این بازی به‌گونه‌ای است که حتی در کاهش نرخ باروری نیز مؤثر بوده است؛ چرا که به کاربر این‌گونه القا می‏کند که بچه‏داری نیز نیازمند این دردسرهاست و حتی میل مادر شدن را به‌صورت غیر مستقیم و به شیوه‌ای نادرست پاسخ می‌دهد.

نمونة دیگر بازی‌های رایانه‏ای محبوب، «اَساسینز کرید» مربوط به شیعة اسماعیلیه است. این بازی که توسط یک شرکت صهیونیستی فرانسوی تولید شده، به‌عنوان بهترین بازی سال در دنیا انتخاب شده است. درباره این بازی چند نکته قابل توجه است:

1. این بازی بازنمایی وقایع جنگ‌های صلیبی است که در آن «حسن صباح» و یارانش اقدام به ترور سران جنگ‌های صلیبی می‏کنند؛

2. انگیزه نام‏گذاری بازی به اساسین، به شایعه‏ای که بنی‏عباس در مورد حسن صباح و یارانش ایجاد کردند، باز می‏گردد. آنان که از ترورهای افرادشان توسط حسن صباح و افراد تحت فرمانش مستأصل شده بودند، بین مردم شایعه کردند که حسن صباح به افراد خود حشیش می‏دهد و آنان بر اثر استفاده از این مادة افیونی، بهشت موهومی را مشاهده می‏کند که برای رسیدن به آن بهشت، دست به ترور می‏زنند. اینان بر اثر این شایعات به «حشاشین» معروف شدند.[11]

هنگام بازی نیز نشان داده می‏شود که سربازان پشت قلعه، بهشت را می‏بینند و برای رسیدن به آن جان‏فشانی می‏کنند. بنابراین، بازی به کاربر می‏فهماند که این سربازان – که ایرانی و مسلمان هستند – افرادی هستند که به خاطر دیدن بهشت موهوم، دست به ترور و جنگ می‏زنند؛

3. از نتایج مهم این بازی جهانی آن است که به کاربران غیر ایرانی که از شیعه و عاشورا اطلاعات ناقصی دارند و در مورد قیام امام حسین علیه السلام چیزهایی خوانده یا شنیده‏اند - که امام در شب عاشورا، بهشت را به یارانش نشان داد - به‌صورت غیرمستقیم القا می‏کند که اساساً تمام بزرگان شیعه منحرف و یاران آنها اهل حشیش بوده و انسان‌های متوهّمی هستند. در حقیقت این بازی پدافند غیر عامل برای کاهش گرایش به تشیع در کشورهای غربی است.

جای بسی تأسف است که طبق برخی آمارها در ایران 23 میلیون نفر، مشغول انجام بازی‌های رایانه‌ای هستند و ایرانیان به‌طور میانگین روزانه 79 دقیقه از زمان خود را صرف انجام بازی می‌کنند. همچنین بر پایه این گزارش، از هر 5 خانوار، 4 خانوار دست‌کم یک دستگاه برای بازی کردن در اختیار دارند.[12] (این آمار برای سال 1393 است)

تأسف‌بارتر آنکه دسترسی کودکان، نوجوانان و جوانان به بازی‌های نامناسب رایانه‏ای به‌آسانی امکان‏پذیر بوده، کافی است بازی مورد نظر از اینترنت دانلود شود یا توسط اینترنت سفارش داده شود تا در کوتاه‏ترین زمان در منزل تحویل شود و یا برخی از آنها به‌صورت آنلاین مورد استفاده قرار گیرد.

توجه به این نکته ضروری است که در کنار آسیب‌های بازی‌های نامناسب رایانه‌ای، بازی‌های آنلاین خطرات پرشماری را به همراه دارد که بیان آن جایگاه دیگری می‌طلبد.

ب. تلفن همراه

چند سالی است که تلفن همراه به‌عنوان وسیله‏ای قابل‌دسترس برای تسریع در ارتباطات، در اختیار همگان قرار گرفته و به‌مرور زمان، نرم‏افزارهای (سالم و ناسالم) برای آن طراحی شده است که از حالت وسیلة ارتباطی صرف، به ابزاری برای بازی، تبادل عکس و فیلم و... مبدّل گشته است.

اضافه شدن اینترنت پرسرعت به این وسیله ارتباطی و گسترش آن با نسل سوم و چهارم، ظرفیت‌های ویژه‏ای را در اختیار استفاده‏کنندگان قرار داده که یکی از این ظرفیت‌ها، راه‏اندازی اپراتورهایی همچون: واتساپ، تلگرام و... است.

از جمله ویژگی‌های این اپراتورها، آسان نمودن ارتباطات و تبادل اطلاعات بین افراد و گروه‏هاست؛ اما پرسشی که مطرح است آنکه، چرا در شرایط تحریم، این اپراتورها به‌آسانی و رایگان در اختیار ما قرار گرفت؟ آیا شرکت‌هایی مانند وایبر، فیس بوک، تلگرام و... مؤسسه خیریه باز کرده و خیرخواه مسلمانان هستند یا اهداف دیگری در سر می‏پرورانند؟

با اندکی تأمل به این نتیجه می‏رسیم که فضای مجازی، به‌خصوص به‌واسطه تلفن‌های همراه، اطلاعات مورد نیاز سرویس‌های جاسوسی را فراهم می‌آورد و با فروش آن، میلیون‌ها دلار به دست می‏آورند.[13]

اهمیت دسترسی مدیران نرم‏افزارهای وایبر، تلگرام و... به‌اندازه‌ای است که در زمان تحریم‌های فلج کننده ایران در سال ۱۳۸۹، هیچ‌گونه محدودیتی در زمینه واردات گوشی‌های تلفن همراه نداشت و گوشی‌های هوشمند به‌وفور وارد ایران می‏شد تا دشمن به اهداف خود دست یابد.

پیامدهای نسل سوم و چهارم تلفن همراه

گرچه تلفن همراه ابزاری مهم و کارآمد برای ارتباطات به شمار می‏رود و افزوده شدن اینترنت نیز برخی از نیازهای مردم را برآورده می‏سازد؛ اما افزوده شدن نسل سوم و چهارم به تلفن همراه باعث شد تا کودکان و نوجوانان و جوانان با سرعتی فوق‌العاده‌ای، در هر مکان و هر زمان به دانلود فیلم‌ها و عکس‌های مستهجن دسترسی داشته باشند و با بازی‌های آنلاینی که باهدف سست کردن نظام اعتقادی‏شان ساخته شده است، سرگرم باشند.

با چنین رویکردی، این پرسش به ذهن می‏رسد که چنین سرعتی که امروزه در اختیار همگان است، چه توجیهی دارد؟ آیا با گسترش نسل سوم و چهارم، بر علم و فرهنگ نوجوانان و جوانان افزوده خواهد شد یا عاملی برای گسترش مفاسد اخلاقی در جامعه شده است؟ آیا امکان دانلود فیلم‌های مستهجن به‌واسطه امکانات برخی اپراتورهای تلفن همراه توسط کودکان و نوجوانان ظرف کم‏تر از یک دقیقه، زنگ خطر نیست؟ بر فرض امکان فیلترینگ اینترنت تلفن همراه، آیا فیلترشکن‌های رایگان قابل دسترس فرزندان ما نیست؟

متأسفانه به خلاف گذشته که مردم با آگاهی از نقشه شوم استعمارگران در مقابل آنان می‏ایستادند، در مورد نسل سوم و چهارم ـکه در کنار مزایای اندک، آسیب‌های جبران‏ناپذیری را به جوانان و نوجوانان ما وارد می‏آورد و با امکانات اپراتورهایی همچون: وایبر، تلگرام، واتساپ و... تمامی اطلاعات شخصی و اجتماعی خانواده‏ها و جامعه در اختیار دشمنان قرار می‏گیرد- نه‌تنها سکوت کرده بلکه با آن همراهی می‏کنند.

جالب است بدانیم نرم‌افزارهای ارتباطی هنگام نصب بر روی گوشی‌ها از صاحب گوشی اجازه می‏گیرند که در هر زمان و هر مکانی به محتوای داخلی پیام‌ها، عکس‌ها، فیلم‌ها و دیگر اطلاعات گوشی دسترسی داشته باشند و حتی از محیط اطراف گوشی (بدون اطلاع صاحب آن) صدا و فیلم بگیرند و اصولاً بدون این اجازه، نرم‏افزار آنها قابل نصب و راه‏اندازی نیست.

گفتنی است ما مخالف نسل سوم و چهارم تلفن همراه نیستیم؛ اما معتقدیم این نسل، در ابتدا باید سایت‌های داخلی را تحت پوشش قرار می‌داد نه آنکه بدون پیوست فرهنگی در اختیار اینترنت بین‌الملل قرار گرفته و زمینه گسترش مفاسد اخلاقی و استحاله فرهنگی و اجتماعی را فراهم آورد.

راهکارهای صیانت از آسیب‌های فضای مجازی

برای صیانت از آسیب‌های پرشمار فضای مجازی به‌خصوص در برنامه‌های ارتباطی، راهکارهای فراوانی بیان شده است که سخن پیرامون آن در این نوشتار نمی‌گنجد؛ اما اجرای سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری پیرامون فضای مجازی از جمله مهم‌ترین آنهاست.

در این سیاست‌ها، افزون بر اهمیت موضوع فضای مجازی، به راهکار «ایجاد شبکه ملی اطلاعات» اشاره شده است. لزوم تسریع در راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات زمانی بیشتر مشخص می‌شود که بدانیم گرچه مسئله هسته‏ای نیاز مهم کشور است و در صورت توقف آن، آثار زیانباری در طولانی‏مدت بروز و ظهور می‏کند؛ اما وابستگی سیستم اداری، بانکی و... به اینترنت فعلی، به‌گونه‌ای است که در صورت قطع آن، آثار زیانباری در ساعات اولیه بروز کرده، کشور را با بحران مواجه می‏سازد و خطرآفرین‌تر است. افزون بر این، وابستگی به اینترنت فعلی مغایر دستور اسلام بر دوری از تسلط کافران بر مسلمانان است.[14]

از نظر اسلام هر طرح، عهدنامه، رفت‌وآمد و قراردادی که راه نفوذ و سیطره کفّار بر مسلمانان را باز کند، ناپسند است و مسلمانان باید در تمام جهات سیاسی، نظامی، اقتصادی و فرهنگی از استقلال کامل برخوردار باشند و هرگونه راهی را که به تسلّط کفار بر آنان بینجامد، مسدود کنند.

ذکر این نکته ضروری است که ایجاد چنین شبکه‏ای به معنای قطع اینترنت جهانی نیست؛ بلکه به معنای گردش اطلاعات داخلی در داخل و در عین‌حال، امکان استفاده از اطلاعات خارجی است.این روش علاوه بر کشور آمریکا - که اینترنت خاص کودکان و نوجوانان دارد - در کشورهایی مانند کره جنوبی، چین، روسیه و... راه‏اندازی شده است.

افزون بر لزوم ایجاد شبکه ملی اطلاعات، حضور جدی نخبگان و اندیشمندان جامعه در این زمینه ضروری است؛ آنان وظیفه‌دارند با روشنگری و آگاه‏سازی آحاد جامعه اسلامی از آسیب‌های فضای مجازی بکاهند.

مقام معظم رهبری در سالروز قیام نوزدهم دی می‌فرماید:

«وقتی محیط ‌زیست جسمانی آلوده می‌شود، همه احساس خطر می‌کنند و هشدار می‌دهند - مثلاً می‌گویند آلاینده‌های هوای تهران یا فلان شهرِ دیگر این‌قدر زیاد شد - البته این آلاینده‌ها مضر است و تنفّس مردم در این فضا، به زیان جسم آنها، ریه، خون و اعصاب آنها تمام می‌شود؛ این درست؛ اما محیط‌ زیست فرهنگی چه؟ آیا محیط زیست فرهنگی اهمیت ندارد؟ جوان مسلمان در محیطی رشد کند که در آن، انواع و اقسام تحریک به شهوت، تحریک به فساد، تشویق به بیکارگی و بی‌عاری، تشویق به اعتیاد و گرفتاری‌های گوناگون، تشویق به وابستگی سیاسی و فرهنگی به بیگانگان موج بزند و در این فضای فرهنگی معلّق باشد. آیا این برای کسی که در فضای فرهنگی کشور تنفّس می‌کند، مضر نیست؟».[15]

به نظر می‌رسد یکی از وظایف نخبگان جامعۀ اسلامی، بحث و بررسی دقیق و علمی پیرامون مسائل مربوط به فضای مجازی با نگاه ارزشی که همان نگاه انقلاب اسلامی ایران است، می‏باشد. در مسیر تحقّق این وظیفه، توجه به چند مهم ضروری است:

1. تبیین دقیق آسیب‌ها و شناسایی ریشه‌های معضلات فضای مجازی؛

به‌یقین اگر سخنرانان به این موضوع مهم اجتماعی بپردازند و نویسندگان آسیب‌های آن را تبیین نمایند و نخبگان جامعه به بررسی راهکارهای کاهش آسیب‌های فضای مجازی کنونی بپردازند، از بسیاری از آسیب‌های موجود جلوگیری خواهد شد.

2. تبیین شعار «ما می‌توانیم» در مسیر تولید ابزارهای بومی؛

 مروری بر فرمایشات رهبر بزرگوار انقلاب اسلامی نشان می‌دهد که ایشان به هر مناسبتی بر شعار «ما می‌توانیم» اصرار می‌ورزند تا این شعار در تمامی عرصه‌های علمی و فن‏آوری کشور نهادینه شود. نخبگان جامعه نیز می‌توانند در قول و عمل به این شعار مهم جامه عمل بپوشانند. خلاقیت و ابتکار جوانان ایرانی با تکیه بر شعار «ما می‌توانیم» و حمایت مسئولان، می‌تواند مدل‌های ارتباطی جدیدی را ارائه نماید تا از آسیب‌های شبکه‌های ارتباطی غیربومی بکاهد.

3. ترویج رهنمودهای مقام معظم رهبری در موضوع فضای مجازی و مسائل مرتبط با آن؛

4. پاسخ‏گویی به برخی مغالطات و شبهات دربارۀ مدل توسعه فضای مجازی مطلوب؛

 یکی از اهداف دشمنان اسلام، گسترش انحراف در جامعه است. آنان برای رسیدن به این هدف، القاء شبهات را در دستور کار قرار داده‏اند. شبهات پیرامون نحوه توسعه فضای مجازی نیز با چنین هدفی بیان می‏شود و برخی ناآگاهان نیز بر گسترش آن دامن می‌زنند. نخبگان جامعه موظف‌اند به شبهات پیرامون فضای مجازی پاسخ دهند و جامعه را از آسیب‌های آن آگاه سازند.

همچنین تبیین شبکه ملی اطلاعات، شاخصه‌های فضای مجازی مطلوب، احکام و اخلاق در فضای مجازی، تفاوت شبکۀ فارسی با شبکۀ اسلامی ـ ایرانی و... از دیگر وظایف و راهکارهایی است که بر عهده نخبگان جامعه است.

نتیجه آنکه: حدود دو دهه است که کشور ما در معرض تهدیدات امنیتی، فرهنگی، اعتقادی و سیاسی فضای مجازی است و روز به روز بر شدت آسیب‌های آن افزوده می‌شود و حال سؤال این است که اگر نیمی از این آسیب‌ها متوجه جسم ما بود، مثلاً مورد تهدید آنفولانزای مرغی بودیم، باز هم این‌گونه واکنش نشان می‌دادیم؟! اگر دشمن حمله نظامی می‌کرد، این‌گونه عمل می‌کردیم؟! امروز تهاجم فرهنگی دشمن تا درون خانه‌های ما آمده است.

امروز نه‌تنها نخبگان و روحانیان و مبلغان و مسئولان فرهنگی، بلکه تک‎‌تک مردم وظیفه دارند آسیب‌های فضای مجازی را بشناسند و به دیگران بشناسانند و تسریع در راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات و مدیریت اسلامی- ایرانی فضای مجازی را همانند انرژی هسته‌ای، حق مسلمی برای خود بدانند تا به‌واسطۀ آن از آسیب‌های موجود کاسته شود.

[1]. بیانات رهبر معظم انقلاب در اجتماع بزرگ مردم اراک‏، مورخ 24/08/1379.

[2]. clash of clans.

[3]. god of war.

[4]. dante in ferno.

[5]. pay day2.

[6]. gta V.

[7]. witcher 1,2,3.

[8]. mass effect 3.

[9]. قسمت آنلاین کال آف دیوتی و بسیاری از بازی‌های این‌چنینی.

[10]. بتلفید 3.

[11]. ر.ک: فرهاد دفتری، افسانه‏های حشاشین، نشر فرزان روز، تهران، 1376 ش.

[12]. fna.ir/3MS8LZ.

[13]. در حال حاضر واتساپ یک میلیارد کاربر دارد که به خاطر کاربران زیاد، فیس‌بوک آن را به 19 میلیارد دلار خریداری کرد.

[14]. نساء: 141.

[15]. بیانات در دیدار جمعی از مردم قم در سالروز قیام 19 دی 19/10/ 1379.

منبع: نشریه راه رشد وابسته به ستاد امر به معروف و نهی از منکر شماره 187